Υλιστική κεφαλαιοκρατία και Χριστιανική φιλανθρωπία

     Είναι γνωστό ότι η επιβολή του Κεφαλαιοκρατικού συστήματος (Καπιταλισμού) στη σημερινή παγκοσμιοποιημένη πραγματικότητα δημιούργησε τρομακτικά προβλήματα και έχει αποβεί καταστροφική για ένα μεγάλο μέρος του παγκόσμιου ανθρώπινου πληθυσμού.

 Πολλά είναι άλλωστε τα γεγονότα που πιστοποιούν τα τελευταία χρόνια και την ιδεολογική αμφισβήτηση της Παγκοσμιοποίησης, ακόμα και στο εσωτερικό των δυτικών κοινωνιών: κινήματα πολιτικής ανυπακοής, τρομοκρατικές επιθέσεις, προβλήματα στο κοινωνικό μοντέλο. Η εφαρμογή του νεοφιλελεύθερου μοντέλου, το οποίο στόχευε στη μετατροπή της οικουμένης σε μια ενιαία οικονομική, πολιτική και πολιτιστική επικράτεια, αποτέλεσε την υποτιθέμενη λύτρωση από τα δεινά της Μαρξιστικής θεωρίας στις χώρες του υπαρκτού σοσιαλισμού. Στην πράξη, δυστυχώς, προκάλεσε νέα, ίσως και μεγαλύτερα δεινά στην ανθρωπότητα. Και αυτό, γιατί στηρίχτηκε σε έναν καθαρά υλιστικό-αντιπνευματικό χαρακτήρα ερμηνείας της ζωής, ο οποίος αποθεώνει την ιδιωτική οικονομία και την ελεύθερη αγορά έξω από κάθε πνευματικό και ηθικό προσανατολισμό.

 Με την κατάρρευση του Κομμουνισμού του 1989 στις χώρες του λεγόμενου υπαρκτού σοσιαλισμού, ο Καπιταλισμός προσλαμβάνει παγκόσμια διάσταση. Την υλοποίησή του αναλαμβάνουν ισχυρές πολυεθνικές εταιρείες, οι οποίες ουσιαστικά ελέγχουν τις κυβερνήσεις των κρατών. Αιτία αυτού η εφαρμογή του Νεοφιλελευθερισμού και κατ’ επέκταση ο περιορισμός του κρατικού παρεμβατισμού. Η πρόσφατη οικονομική κατάρρευση εθνικών τραπεζών και η χρεωκοπία εθνικών οικονομιών αποδεικνύουν την αποτυχία του κεφαλαιοκρατικού συστήματος να αποτελέσει ένα δίκαιο σύστημα κατανομής του πλούτου. Αντίθετα, επιβεβαιώνει καθημερινά τον κοινωνικά δαρβινιστικό του χαρακτήρα, αφού ο πλούσιος γίνεται πλουσιότερος και ο φτωχός φτωχότερος.

Το βασικό πρόβλημα του καπιταλιστικού συστήματος είναι ο υλιστικός και αντιπνευματικός του χαρακτήρας. Το κεφαλαιοκρατικό σύστημα στηρίζεται κατά βάση στη συσσώρευση του πλούτου και στο δανεισμό με τόκο. Η Ορθοδοξία αποδοκιμάζει και τα δύο. Οι παραβολές του φτωχού Λάζαρου και του πλουσίου αλλά και του άφρονος πλουσίου καταδεικνύουν με τον πλέον απόλυτο τρόπο την παραπάνω διαπίστωση, όσον αφορά στη συσσώρευση του πλούτου. Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος ακολουθώντας τον Απόστολο Παύλο χαρακτηρίζει την πλεονεξία των πλουσίων ως ειδωλολατρία, ενώ ο Ν. Μπερντιάγιεφ μεταξύ άλλων αναφέρει ότι «στον Μέγα Βασίλειο όπως και στον Ιωάννη το Χρυσόστομο η κοινωνική αδικία, δημιούργημα της κακής διανομής του πλούτου, κριτικάρεται με μια δριμύτητα που θα έκανε τον Προυντόν και τον Μαρξ να χλομιάσουν».

Οι Πατέρες της Εκκλησίας μιλούν για τον πλουτισμό

Για το δανεισμό με τόκο, πάλι ο Μ. Βασίλειος στο «Κατά τοκιζόντων» αναφέρει «Ψεύδους αρχή το δανείζεσθαι· αχαριστίας αφορμή, αγνωμοσύνης, επιορκίας». Ακόμα τονίζει: «Πλούσιος είσαι; Μη δανείζεσαι. Φτωχός είσαι; Μη δανείζεσαι. Μην αποκτήσεις πείρα του αλλόκοτου αυτού θησαυρού, του τόκου». Σε άλλο δε σημείο του έργου του λέει «σκίσε, άνθρωπε, το άδικο γραμμάτιο, ώστε να λυθεί η αμαρτία. Εξάλειψε την ομολογία των βαρύτατων τόκων».

 Για το ζήτημα αυτό, ο άγιος Γρηγόριος ο Νύσσης ισχυρίζεται ότι «η τοκογλυφία είναι μια μορφή ληστείας και φόνου» και ότι «αν δεν υπήρχε το πλήθος των τοκιστών, δε θα υπήρχε το πλήθος των φτωχών».

 Σκόπιμο είναι εδώ να τονιστεί ότι οι Πατέρες της Εκκλησίας, ενώ κηρύσσουν την κοινοκτημοσύνη και την ακτημοσύνη, δε στρέφονται μηδενιστικά κατά του κόσμου της ύλης και του χρήματος. Εντοπίζουν το ενδιαφέρον τους στην κακή τους χρήση. Είναι όργανα για την αρετή, γι’ αυτούς που τα χρησιμοποιούν καλά. Σύμφωνα με τον Ιωάννη τον Χρυσόστομο, «ο πλούτος δεν είναι κακό, αν χρησιμοποιείται όπως πρέπει» (Ομιλία στις Πράξεις των Αποστόλων).

Δυστυχία και εκμετάλλευση

Μια άλλη πτυχή του θέματος αφορά το ασυμβίβαστο μεταξύ της Χριστιανικής πνευματικότητας και της εκμετάλλευσης ανθρώπων και λαών. Δυστυχώς, η εφαρμογή του καπιταλιστικού συστήματος προϋποθέτει το κέρδος των λίγων και των ισχυρών σε βάρος των πολλών και των αδυνάτων. Ο Αστέριος, επίσκοπος Αμασείας (τέλη 4ου αιώνα), αναφέρει ότι «είναι απίθανο να συσσωρευτεί τεράστιος πλούτος χωρίς αμαρτία, δίχως την εξαθλίωση και τον πόνο άλλων».

 Και ο Μ. Βασίλειος τονίζει ότι «χαρακτηρίζονται κλέφτες αυτοί που κλέβουν πορτοφόλια από τα λουτρά. Δεν είναι όμως αυτοί οι πραγματικοί κλέφτες, αλλά κάποιοι που αποτελούν τις πολιτικές αρχές πόλεων και εθνών…».

 Και σήμερα αυτά επιβεβαιώνονται περίτρανα. Οι πολυεθνικές εταιρείες ελέγχοντας τις κυβερνήσεις των κρατών δεν αποτελούν παρά μηχανές αύξησης των κερδών τους σε βάρος του λαού. Οι σημερινοί οικονομικοί κυβερνήτες του κόσμου είναι οι ηθικοί αυτουργοί της παγκόσμιας ηθικής και πνευματικής αταξίας. Απολυτοποιώντας τα οικονομικά μεγέθη οδήγησαν τις κοινωνίες σε μια πρωτοφανή κρίση ήθους, με απόληξη τη γενικευμένη διάλυση στο όνομα της ελευθερίας των αγορών και όχι των ανθρώπων. Η καπιταλιστική λοιπόν πρακτική της οικονομικής εκμετάλλευσης στο όνομα του κέρδους είναι στη βάση της αντι-χριστιανική.

 Ο Γρηγόριος ο Θεολόγος επισημαίνει ότι «οι κοινωνικές ανισότητες δεν είναι θέλημα Θεού… Εμείς ως Χριστιανοί οφείλουμε να αποβλέπουμε στο νόμο του Θεού και όχι στο νόμο του ισχυρού» (Περί φιλοπτωχίας).

Χριστιανική φιλανθρωπία

Η Ορθοδοξία λοιπόν κανέναν Καπιταλισμό δε δημιούργησε. Αντίθετα, το φιλάνθρωπο πνεύμα της δημιούργησε έναν πολιτισμό αποτρεπτικό της πλεονεξίας των εμπόρων και των δυνατών. Η Βασιλειάδα, μια «πόλη φιλανθρωπίας» ως πρότυπο κοινωνίας και αντίποδας της καπιταλιστικής πρακτικής, αποτελεί διαχρονικά μια πρόταση κοινωνικής οργάνωσης βασισμένης στην αγάπη, στην ισότητα και στην αλληλεγγύη.

 Μακριά από κάθε έκφραση επιφανειακής πνευματικότητας και «τακτοποιημένης θρησκευτικότητας» που συνιστούν έναν ακίνδυνο και συμβιβασμένο Χριστιανισμό, ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης στους «Χαλασοχώρηδες» τολμά να γράψει:

 «Η πλουτοκρατία ήτο, είναι και θα είναι ο μόνιμος άρχων του κόσμου, ο διαρκής Αντίχριστος. Αύτη γεννά την αδικίαν, αύτη τρέφει την κακουργίαν, αύτη φθείρει σώματα και ψυχάς».

 Η τελική κατάληξη του καπιταλιστικού συστήματος δεν μπορεί να είναι άλλη από την καταστροφή, γιατί πρόκειται για σύστημα (αυτο-)καταστροφικό. Και αυτό, γιατί ο Καπιταλισμός είναι καθαρά υλιστικός τόσο στη σύλληψη, όσο και στην εφαρμογή του. Η βελτίωση όμως των όρων και των συνθηκών της ζωής πραγματώνεται με ηθικά και πνευματικά κριτήρια. Σκοπός του ανθρώπου είναι η τελείωσή του και στόχος του να κληρονομήσει τη Βασιλεία του Θεού. Εμπνεόμενος λοιπόν ο άνθρωπος από το όραμα αυτό οφείλει να δράσει ενάντια σε κάθε ανισότητα και αδικία και να συγκρουστεί – όπως ο ίδιος ο Χριστός – με τις δυνάμεις του ιδιοτελούς και αλαζονικού υλισμού, του κακού και της φθοράς.

 Μάριος Μ. Μιχαηλίδης